Tham, sân, si chính là tam độc giết chết những bản tính tốt đẹp vốn có của mỗi người, hủy hoại đi cái tâm thanh tịnh vẫn thường hằng và gây ra nghiệp chướng trùng trùng cho cuộc đời này.

Nguyên nhân của xung đột: Xung đột là một khái niệm với nội hàm rộng, bao gồm cả xung đột giữa các giai cấp, tầng lớp trong nội bộ dân tộc, cả xung đột giữa các tộc người trong cùng một dân tộc và cả xung đột giữa các quốc gia với nhau. Diễn ra trên các lĩnh vực của đời sống xã hội; chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, tôn giáo và ý thức hệ….

Kinh Angutta Nikaya (Tăng Chi Bộ 2:iv,6). “Bà-la-môn Aramanda đi đến tôn giả Mahakaccana (Đại Ca-chiên-diên), sau khi đến, nói lên những lời chào đón hỏi thăm; rồi hỏi:

Do nhân gì, thưa tôn giả Kaccana, do duyên gì các người Sát-đế-lỵ tranh chấp với các người Sát-đế-lỵ, các người Bà-la-môn tranh chấp với các người Bà-la-môn, các người gia chủ tranh chấp với các người gia chủ?

Do duyên thiên chấp, bị trói buộc, bị đắm say, bị xâm chiếm, bị đắm trước bởi các dục tham, này bà-la-môn, nên các sát-đế-lỵ tranh chấp với các sát-đế-lỵ, các người bà-la-môn tranh chấp với các người bà-la-môn, các người gia chủ tranh chấp với các người gia chủ.

Do nhân gì, thưa tôn giả kaccana, do duyên gì các Sa-môn tranh chấp với các Sa-môn?

Do nhân thiên chấp, bị trói buộc, bị đắm say, bị xâm chiếm, bị đắm trước bởi các kiến tham, này Bà-la-môn, nên Sa-môn tranh chấp với các Sa-môn”.

Kinh Digha Nikaya (Trường Bộ 15, Kinh Đại Duyên). Các chuỗi duyên như sau:

“Như vậy, này Ananda, do duyên thọ, ái sinh; do duyên ái, tìm cầu sinh; do duyên tìm cầu, lợi sinh; do duyên lợi, quyết định sinh; do duyên quyết định, tham dục sinh; do duyên tham dục, đắm trước sinh; do duyên đắm trước, chấp thủ sinh; do duyên chấp thủ, hà tiện sinh; do duyên hà tiện, thủ hộ sinh; do duyên thủ hộ, phát sinh các pháp ác, pháp bất thiện như chấp trượng, chấp kiến, tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ”.

Đây là mối liên hệ nhân quả, các chi phần trong chuỗi duyên hiện hữu tùy thuộc vào yếu tố thời gian (trước – sau). Ngay trong một sát na đã có sự hiện hữu đầy đủ các chi phần, khi ý niệm lệch lạc về cái tôi và cái của tôi có mặt, lập tức có mặt chuỗi nhân quả tương tục. Ý chí tạo tác, tri giác phân biệt và chấp thủ....Mỗi một chi phần vừa là quả vừa là nhân cho các chi phần khác, chúng nuôi dưỡng lẫn nhau.

Kinh Anguttara Nikaya (Tăng Chi Bộ 3:69). Gốc rễ của tàn bạo và đàn áp.

“Tham, sân, si là ba căn bản bất thiện. Bất cứ nghiệp lành nào của một người bị tham, sân, si chi phối qua thân, khẩu, ý đều bất thiện. Với ai có lòng tham, bị lòng tham chinh phục, có lòng sân, bị lòng sân chinh phục, có lòng si, bị lòng si chinh phục, tâm không được tự chủ, vu cáo làm người khác đau khổ, bằng cách sát hại, trói buộc, tịch thu tài sản, mắng nhiếc hay tẩn xuất, dựa trên ý nghĩ. Ta có sức mạnh, ta muốn có sức mạnh. Tất cả đều là bất thiện”.

Đây là ba nguyên nhân dẫn đến khổ đau và phiền não, nên mỗi người phải tự mình loại bỏ tham, sân, si, nhằm được an vui trong cuộc sống. Tham, sân, si chính là tam độc giết chết những bản tính tốt đẹp vốn có của mỗi người, hủy hoại đi cái tâm thanh tịnh vẫn thường hằng và gây ra nghiệp chướng trùng trùng cho cuộc đời này.

Qua những đoạn kinh ở trên cho chúng ta thấy được đâu là nguồn gốc, “nguyên nhân của xung đột”. Khi chúng ta biết được và áp dụng vào đời sống hàng ngày, biết buông xả thì tâm ta mới trong sáng để vượt qua những cám dỗ của tham, sân, si, để rồi nhìn thấy niềm vui quanh ta. Trên đời này rất nhiều người truy cầu những gì mình không đạt được hoặc đã mất đi, mà đánh mất hạnh phúc trước mắt có được, như những gì có trong tay mình. Trên đời, cái trân quý nhất không phải là cái ta không đạt được hay cái đã mất đi, mà là hạnh phúc đang có trong hiện tại.

Giác Ngộ