Cổ vật có một ma lực ghê gớm, ai đã mê rồi thì khó dứt. Mỗi khi mua được món cổ vật nào là cả đêm hôm đó và nhiều đêm sau nữa tôi không ngủ được, tắt đèn đi ngủ nhưng rồi cũng trở dậy, chong đèn xem suốt đêm.

Bộ sưu tập độc đáo

Vừa đến nhà của ông Tuấn (ở đường Lê Lợi, TP.Quy Nhơn, Bình Định), ai cũng nghĩ gia chủ chỉ mải mê, bận bịu suốt ngày với công việc kinh doanh kim hoàn. Nhưng thực ra đó là công việc mưu sinh, còn những món cổ vật gốm Việt, Chămpa, Trung Hoa được trưng bày ở tầng 2, tầng 3 trong nhà mới thực sự là đam mê của ông. Những cổ vật này, sớm thì có từ thời Hậu Lê, muộn thì thời triều Nguyễn, được xếp một cách có thứ tự, lớp lang.

Nơi trang trọng nhất trong phòng khách, ông Tuấn dành để trưng bày bộ sưu tập bình vôi cổ. Theo ông Tuấn, bộ sưu tập gần 300 chiếc bình vôi cổ có niên đại vài trăm năm trở lên này là cả cuộc đời ông. Trong đó, các loại bình vôi bằng gốm Quảng Đức (Phú Yên), gốm Gò Sành (Bình Định), Thiên Phước (Huế) làm bằng sành, đơn sắc, thể hiện vẻ đẹp giản dị. Tinh xảo hơn là các loại bình vôi có từ thời Hậu Lê và của Trung Hoa được làm bằng sứ, tráng men trắng hoặc xanh... Trong dịp Đại lễ 1.000 năm Thăng Long, bộ sưu tập bình vôi của ông Tuấn được chọn để trưng bày tại Hà Nội và nhận giấy khen của ban tổ chức.

Gần đây, ông Tuấn vừa bổ sung vào bộ sưu tập của mình một bình vôi mà ông cho rằng nó có từ thời Hậu Lê và chỉ gia đình quan lại mới dùng. Bình vôi này đã bị vùi chôn mấy trăm năm và được người ta phát hiện do nước chảy bào mòn đi lớp đất đá trên bề mặt. “Khi người ta mang đến tận nhà, hô giá 12 triệu đồng, tôi nhìn qua nước men bình vôi rồi mua ngay. Không có nhân duyên thì không thể mua được bình vôi quý này. Nhìn nước men, cán cầm hình con giao long, thân có đốt như gốc trúc là tôi kết ngay, không thể rời xa nó được”, ông Tuấn tâm sự.

Theo ông Tuấn, bình vôi là đồ vật mang nét văn hóa đặc biệt của người Việt, gắn với sự tích trầu cau của dân tộc. Bình vôi không những là vật dụng ăn trầu, gợi nhớ đến hình ảnh thân thương của người bà, người mẹ; mà mỗi bình vôi đều gắn liền với một đời người, khi không dùng nữa thì người ta chôn nó ở gốc cây và gọi là “ông bình vôi”.

Nhìn vào bình vôi là biết cấp bậc của người dùng. Bình vôi được làm bằng gốm sứ xanh trắng, có hoa văn tiết họa cầu kỳ dành cho những gia đình khá giả; loại làm bằng sành thì dành cho người bình dân; loại men xanh trắng, gọi là bình bát, xuất xứ từ Trung Quốc, chủ yếu của các gia đình quan lại… “Trước kia, bình vôi rất dễ tìm, chỉ cần nhìn gốc cây to, có ụ mối thì đào lên thế nào cũng có. Hồi đó, ít người quan tâm nên mỗi cái bình vôi bằng sành độ vài trăm ngàn, bình sứ thì vài triệu đồng… Bây giờ giá mỗi cái bình vôi cổ đã lên đến vài chục đến hàng trăm triệu đồng, nhưng biết tìm ở đâu ra?”, ông Tuấn nói.

Chơi cổ vật bình dân

Trước năm 1975, cha của ông Tuấn sống bằng nghề buôn bán cổ vật nên ông đã tiếp xúc và mê đồ cổ ngay từ nhỏ. Khi học tại Sài Gòn, mỗi lần cha gửi hàng đi giao cho người mua là ông Tuấn tiếc đến ngẩn ngơ. Say này, khi đi làm, kinh tế gia đình khá dần lên, niềm đam mê với đồ cổ của ông Tuấn càng trỗi dậy. “Khi mới bắt đầu chơi cổ vật, làm cán bộ nhà nước nên phải thường xuyên đi cơ sở, xuống vùng nào mà có người chơi, buôn bán cổ vật là tôi tìm đến. Vì ít tiền nên tôi chỉ mua, chơi những đồ gốm, sành cổ, bình vôi với giá “mềm” thôi, nhưng vật nào đã vào tay mà tôi yêu thích thì đừng ai nghĩ là sẽ mua lại. Cổ vật có một ma lực ghê gớm, ai đã mê rồi thì khó dứt. Mỗi khi mua được món cổ vật nào là cả đêm hôm đó và nhiều đêm sau nữa tôi không ngủ được, tắt đèn đi ngủ nhưng rồi cũng trở dậy, chong đèn xem suốt đêm”, ông Tuấn chia sẻ.

Ông Tuấn kể, khoảng năm 1985, trong lần đi công tác ở Gia Lai, ông được một người mời vào nhà uống trà. Nước men của 4 tách trà khiến ông Tuấn mê mẩn. Nhưng khi lật đế lên thì chỉ thấy vệt sơn do chủ nhà đánh dấu, không dám khẳng định nhưng ông Tuấn nghi đấy là bộ tách cổ. Hỏi thì chủ nhà nói không biết, chỉ nhớ là do cha mẹ để lại. Ông Tuấn đặt vấn đề mua bộ tách, chủ nhà tưởng ông đùa nên hét thật cao để đùa lại: “Mỗi tách 1 chỉ vàng, trọn bộ 4 chỉ”. Ông Tuấn đồng ý mua ngay, chủ nhà ngơ ngác, không dám tin những lời mình vừa nghe.

Khi về nhà, ông Tuấn cạo lớp sơn dưới đế thì có chữ nhật, đích thị là bộ tách có từ triều Nguyễn. “Thời các vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, triều đình phong kiến và quan lại mới dùng bộ tách trà bằng sứ Trung Hoa, dưới đế có chữ nhật. 4 chỉ vàng hồi đó dùng để mua một bộ tách trà cổ là rất cao nhưng nếu biết lai lịch của bộ tách trà này thì số vàng đó không là gì. Bây giờ, bộ tách trà này là báu vật của tôi”, ông Tuấn nói.

Gần 40 năm sưu tầm đồ cổ, ông Tuấn đã sở hữu hơn 3.000 cổ vật đủ các loại. Ngoài bình vôi cổ, trong nhà ông Tuấn còn có nhiều tô, chén, độc bình, ấm trà… các loại có niên đại khoảng vài trăm năm. Nhờ có tiếng tăm trong giới chơi cổ vật ở địa phương nên những ai muốn bán đồ cổ đều tìm đến, nếu xác định đúng hàng thật, giá cả phải chăng thì ông Tuấn sẵn sàng mua. “Tôi thích những bộ ấm chén, tách trà có tranh thủy mặc thể hiện những nhân vật lịch sử, văn hóa của một thời đại, ẩn chứa những bài học đầy tính triết lý sâu xa mà có khi phải nghiền ngẫm mới hiểu được”, ông Tuấn nói.

ST