Qua giáo lý đức Phật dạy về niệm chết, chúng ta sẽ tự hỏi mình: Là
ta đã làm các việc tốt lành cho người thân yêu và những người khác
chưa? Chúng ta đã làm đầy đủ bổn phận, và trách nhiệm của chúng ta trước
cuộc sống chưa? Và chúng ta có sẵn sàng để buông xả mọi thứ?!
Đức Thế Tôn dạy tu hành một pháp (tức niệm chết)
Chánh văn:
“Một thời Phật ở nước Xá-vệ, rừng Kỳ-đà, vườn Cấp Cô Độc. Bấy giờ Thế Tôn bảo các tỳ kheo:
- Hãy tu hành một pháp, hãy truyền
bá rộng rãi một pháp. Tu hành truyền bá rộng rãi một pháp rồi sẽ có
danh dự, thành tựu quả báo lớn, các điều lành đầy đủ, được vị cam lồ,
đến chỗ vô vi, sẽ có thần thông, trừ các loạn tưởng, đạt được quả sa
môn, tự đến Niết bàn. Thế nào là một pháp? Nghĩa là niệm chết.
Phật bảo các tỳ kheo:
- Thế nào là niệm chết sẽ có danh
dự, thành tựu quả báo lớn, các điều lành đầy đủ, được vị cam lồ, đến chỗ
vô vi, sẽ có thần thông, trừ các loạn tưởng, đạt được quả sa môn, tự
đến Niết bàn?
Bấy giờ các tỳ kheo bạch Thế Tôn:
- Căn bản các pháp đều do Như Lai
nói. Cúi mong Thế Tôn vì tỳ kheo mà nói diệu nghĩa này. Các tỳ kheo được
nghe Như Lai nói xong, sẽ thọ trì. Bấy giờ, Thế Tôn bảo các tỳ kheo:
- Hãy lắng nghe, lắng nghe và khéo suy nghĩ! Ta sẽ vì các Thầy phân biệt rộng điều này.
Các tỳ kheo đáp:
- Xin vâng, Thế Tôn.
Các tỳ kheo vâng lời dạy rồi, Thế Tôn bảo rằng:
- Nếu có tỳ kheo chính thân, chính ý, ngồi kiết già buộc niệm trước mặt, không có tưởng khác, chuyên cần niệm chết.
Niệm chết nghĩa là chết chỗ này,
sinh chỗ khác, qua lại các đường, mạng chết chẳng dừng. Các căn tan
hoại, như cây gỗ mục, mạng căn cắt đứt, tông tộc phân ly, không hình
không tiếng cũng không tướng mạo. Như thế, này các tỳ kheo, gọi là niệm
chết, sẽ được danh dự, thành tựu quả báo lớn, các điều lành đầy đủ, được
vị cam lồ, đến chỗ vô vi, sẽ có thần thông, trừ các loạn tưởng, đạt
được quả sa môn, tự đến Niết bàn. Thế nên, các tỳ kheo, thường nên tư
duy chẳng lìa niệm chết, sẽ được công đức lành này. Như vậy, này các tỳ
kheo, hãy học điều này!
Bấy giờ các tỳ kheo, nghe Phật dạy xong, vui vẻ vâng làm.”
(Kinh Tăng nhất A-Hàm, tập I, phẩm Quảng diễn. VNCPHVN ấn hành – 1997, tr.61)
Qua chánh văn của bản kinh trên, chúng
ta thấy đức Thế Tôn dạy pháp tu niệm chết trong Thập niệm, mà chúng ta
tìm hiểu và suy ngẫm thật đặc biệt, nếu không muốn nói là kỳ đặc. Nếu là
người ngoại đạo (không hiểu Tam pháp ấn) trong giáo lý đạo Phật, đương
nhiên họ sẽ cho là “bi quan, yếm thế, tiêu cực”. Thậm chí có người còn
cho là “dở hơi” và họ không cần đọc hết nội dung của pháp tu này. Theo
dấu chân Phật, chúng ta là phật tử, nếu có tư duy sâu sắc và khoa học
một chút, thì coi việc tu hành một pháp niệm này, cũng đủ để làm cho
“tỉnh thức” cái thân ngũ uẩn giả lập rong rêu này. Vậy đằng sau của pháp
tu niệm chết mà đức Thế Tôn dạy, chúng ta thu được lợi ích gì qua giáo
lý?
Lợi ích đem lại của việc tu hành một pháp
Như phần trên đã đề cập, chết là sự
tất yếu phải xảy ra, có điều sớm hay muộn mà thôi. Vậy niệm chết theo
giáo lý đạo Phật không phải là “tiêu cực”, mà là tích cực.
Tại sao tích cực?
Bởi khi con người ý thức trước được
cái chết thì họ không bàng hoàng và sợ hãi trước sự ra đi. Và đấy là
điểm then chốt, theo các Tổ thầy dạy (nếu người thực tập và hiểu giáo
lý) thì chắc chắn họ sẽ có một tái sinh tốt đẹp và không bị đọa lạc vào
tam đồ khổ: Ngạ quỷ, súc sinh, địa ngục.
Luận giải về điều này, đức Phật và các
Tổ thầy cho rằng: Một cái chết bình an được xác định bằng cách người
này ra đi với tâm thái nhẹ nhàng, không sợ hãi, hoặc là không đau khổ về
tinh thần. Điều này có thể xảy ra khi họ chấp nhận cái chết, và buông
xả mọi thứ - không còn dính mắc với người nào, hoặc vật nào. Một cái
chết bình an cũng được xem là người đó đã tái sinh vào cõi tốt lành. Cái
chết tốt đẹp nhất là khi người ta có tâm giác ngộ đạt tới sự hiểu biết
tột cùng về bản chất thật sự của mọi vật. Điều này cho phép tâm giải
thoát ra khỏi sự đau khổ, và đạt đến Niết bàn, chấm dứt sinh tử.
Một cuộc sống tốt đẹp có thể dẫn đến
một cái chết bình an, tuy nhiên không phải lúc nào cũng như thế. Khi
người sắp chết, nếu tâm họ đau khổ, hoặc lo lắng về con cái, về bố mẹ,
về những người thân yêu, hoặc là họ không buông xả được tài sản của họ,
hoặc người này cảm thấy tội lỗi, hoặc họ đang có công việc nào đó chưa
làm xong, thì họ sẽ từ chối cái chết, và họ chiến đấu bằng mọi giá với
cái chết. Điều này sẽ dẫn họ đến đau khổ, lo âu, bồn chồn, nên sau khi
chết họ sẽ tái sinh vào cõi đau khổ.
Bên cạnh đó, nỗi đau đớn về thể xác
(nếu là người bệnh tật) có thể làm cho họ giận dữ, âu lo phiền não nên
không tạo lập được sự bình an vào thời điểm cận kề cái chết mà phải chấp
nhận một tái sinh không tốt đẹp. Và khi không có được một tái sinh tốt
đẹp, họ sẽ tự làm khổ họ, và khi tự làm khổ mình cũng đồng thời làm khổ
người khác.
Cũng theo các Tổ thầy dạy, ý thức về
cái chết, hay quán niệm về sự chết là một pháp tu căn bản trong Thập
niệm của đạo Phật đó là: Niệm Phật, niệm pháp, niệm tăng, niệm giới,
niệm thí, niệm thiên, niệm dừng nghỉ, niệm hơi thở, niệm thân, niệm
chết.
Thực tế theo giáo lý đạo Phật, niệm
chết đâu phải là “yếm ly tiêu cực”. Với pháp giới duyên sinh, chết đâu
phải là hết, mà theo đức Phật dạy, niệm chết là để tỉnh thức cho đời
sống tốt đẹp bình an ở kiếp sống sau. Đó là lựa chọn chuyển sinh cho một
mục đích dài hạn.
Chuẩn bị cho cái chết là một sự cần
thiết cho tất cả mọi người, bởi vì mọi người sẽ phải đối mặt với cái
chết, không cần biết người đó là ai, cũng như tình trạng cuộc sống của
người đó như thế nào. Chúng ta phải chuẩn bị cho cái chết bằng cách thực
tập “Suy ngẫm về cái chết”. Điều này có nghĩa là chúng ta nên
tự nhắc nhở liên tục và rằng cái chết sẽ xảy ra. Có điều là chúng ta
chưa biết là sớm hay muộn, khi nào và ở đâu? Qua giáo lý đức Phật dạy về
niệm chết, chúng ta sẽ tự hỏi mình: Là ta đã làm các việc tốt lành cho
người thân yêu và những người khác chưa? Chúng ta đã làm đầy đủ bổn
phận, và trách nhiệm của chúng ta trước cuộc sống chưa? Và chúng ta có
sẵn sàng để buông xả mọi thứ?!
Nếu câu trả lời là “chưa” thì chúng ta
làm nhiều việc thiện kể từ bây giờ, và cố gắng hoàn thành các nhiệm vụ
và trách nhiện của mình. Cuối cùng, chúng ta phải học hỏi để buông xả
mọi vật, và làm thiện nghiệp để chẳng còn hối tiếc. Chúng ta tập buông
xả để làm quen, để có nghị lực đối mặt với cái chết trong mọi hoàn cảnh.
Niệm chết theo đức Phật và Tổ thầy dạy là để vắng bóng sự sợ hãi về cái
chết, khi chúng ta có khuynh hướng bị sai khiến của lòng tham, lòng sân
hận và sự si mê (tham, sân, si) trong tàng thức trỗi dậy. Điều này chắc
chắn sẽ là khó khăn trong việc buông xả tập khí tiêu cực khi mà các
trược khí và những ác nghiệp thường biến hiện xảy ra vào lúc lâm chung
chuyển thế.
Để đối phó với tâm trạng bàng hoàng,
sợ hãi trước cái chết (tức cái chết vô minh thiếu tỉnh thức) theo giáo
lý đạo Phật không còn con đường nào khác đó là thường xuyên thực tập và
suy ngẫm về sự chết, và học tập giáo lý để hiểu được lẽ vô thường, vô
ngã và nỗi khổ đau của kiếp nhân sinh để chuyển hóa nó thành tuệ tri. Và
qua lăng kính Bát chánh đạo giúp chúng ta nhận chân được sự sống đích
thực.
Bất kể người của tôn giáo nào, nếu
chúng thực hành đúng Chánh pháp của giáo lý đạo Phật thì đều được giác
ngộ - giải thoát. Với nhiều pháp môn tu được coi là phương tiện giải khổ
hữu hiệu. Thiền là một trong những pháp tu phổ quát đem lại hiệu quả
đích thực để trau dồi tâm, giúp chúng ta nhận ra lẽ vô thường về cái
chết; khi chúng ta xem “cái chết là một phần của cuộc sống”, mà không hề
sợ hãi, thì đó là ta đã nhận ra nét vi diệu của Chánh pháp đạo Phật đem
lại.
Thiền chánh niệm cũng như các pháp
niệm khác đều giúp chúng ta bớt đau khổ, và cũng giúp tâm chúng ta buông
bỏ, không còn nắm giữ sự đau đớn, phiền não (nói chung ở mọi thời điểm)
để nhận ra cái chết và hướng tới sự chuyển sinh như một tất yếu, khi mà
pháp niệm chết được huân tập, thì đó là hiệu quả của sự thiết lập bình
an.
Vậy Phật dạy tu hành một pháp, nghĩa
là ngồi kiết già buộc niệm trước mặt “chuyên cần niệm chết”. Đây là một
pháp tu, theo chủ quan của người viết bài này là không cần nhiều đến lý
thuyết dài dòng, nếu người tu nhận ra được sự đối lập tương phản giữa
sống và chết trong thực tại, mà không né tránh và sợ hãi là đã thâm nhập
đươc vào giáo lý. Tuy nhiên pháp niệm này, thoạt nghe chẳng dễ chịu
chút nào. Nhưng nếu chúng ta có một tư duy khoa học sâu sắc, hoặc hiểu
biết đôi chút về giáo lý căn bản của đạo Phật, lập tức chúng ta nhận ra
được sự thú vị của pháp tu niệm chết mà đức Thế Tôn dạy là không khó gì.
Nhưng với người nhìn nhận nông cạn, hời hợt và hồ đồ, lúc nào cũng cho
mình là “trường sinh bất lão”, là người dẫn dắt người khác v.v...
Chính vì cái “ngã” này, mà khiến nhiều người bàng quang và sợ hãi không
nghĩ đến sự chết, nên con người ngày càng tham lam, hung ác, thù hận và
si mê. Thậm chí, khi thấy mình gần đến tuổi già chết thì càng lo đến sự
hưởng thụ gấp gáp và bất cần. Theo giáo lý đạo Phật thì đây là biểu hiện
của vô minh, cội nguồn của vô lượng phiền não khổ đau. Người tu thì
ngược lại: “Thường nên tư duy chẳng lìa niệm chết”. Nhờ luôn
nhớ về sự chết của mình mà cuộc sống trở nên nhẹ nhàng, bao dung hỷ xả
hơn. Bởi theo giáo lý Phật dạy của pháp tu này là: “Thành tựu quả
báo lớn, các điều lành đầy đủ, được vị cam lồ, đến chỗ vô vi, trừ các
loạn tưởng, đạt được quả sa môn, tự đến Niết bàn”.
Khi con người thấu hiểu được sự khổ
đau và lẽ vô thường của sinh tử luân hồi, thì chúng ta sẽ hân hoan cùng
thực tại, và vui vẻ ở tương lai, khi chúng ta có được một lựa chọn tốt
đẹp trong bước chuyển sinh kế tiếp. Chết chỉ là lìa cái xác thân này,
còn trung ấm thân theo khối nghiệp thiện ác của chúng ta đã tạo tác mà
tái sinh cảnh giới tương ưng.
PGVN